Tiểu sử vua lê thánh tông
ĐỌC SỬ THEO CÁCH CỦA TEEN – đề tài nghiên cứu và phân tích khoa học của học sinh Đỗ mạnh mẽ Trình – Trường trung học cơ sở và thpt Thái Bình
GIỚI THIỆUA.Thông tin Admin webB.Thông tin thế vấn webNỘI DUNG BÀI HỌCChương 1Chương 2Chương 3Chương 4Chương 5GIẢI TRÍF.Phim tài liệu định kỳ sửCác phim danh nhânCác phim truyện ngắnHuyền Sử Thiên ĐôĐinh Tiên Hoàng ĐếG.Đố vui lịch sửTƯ LIỆUA.Các bạn dạng đồ định kỳ sửB.Các thắng lợi hayC.Chuyện danh nhânD.Danh nhân lịch sửA.Các vị vua(vương, chúa)Chúa NguyễnChúa TrịnhNhà Hậu LêNhà HồNhà LýNhà MạcNhà NgôNhà NguyễnNhà Tây SơnNhà tiền LêNhà tiền LýNhà TrầnNhà ĐinhB.Các vị tướng tài baC.Các tác gia nổi tiếngTHƯ VIÊN ĐIỆN TỬD.Sơ đồ bốn duyE.Chuyên đềF.Nhà sách miniDIỄN ĐÀN THÔNG TIN
Lê Thánh Tông
Phim về vua Lê Thánh Tông
Lê Thánh Tông (chữ Hán: 黎聖宗; 20 tháng 7 năm Nhâm Tuất 1442 – 30 tháng 1năm Đinh Tỵ 1497), là vị Hoàng đế thứ năm của nhà Hậu Lê (tính cả Lê Bang Cơvà tp lạng sơn vương Lê Nghi Dân) trong lịch sử Việt Nam, trị vị từ năm 1460 đến 1497. Ông tên thật là Lê tư Thành (黎思誠), còn mang tên khác là Lê Hạo (黎灝). Ông lừng danh là vị minh quân, là bạn đã đưa Đại Việt lên đến mức thời hoàng kim của chế độ phong kiến. Ông cũng được xem như là một đơn vị văn hoá cùng một bạn coi trọng thánh thiện tài.
Bạn đang xem: Tiểu sử vua lê thánh tông
Trong thời gian trị vì, Lê Thánh Tông đã lời khuyên nhiều cải cách trong hệ thống quân sự,hành chính, kinh tế, giáo dục và luật pháp. Ngoài ra, ông đã triển khai công cuộcNam tiến, mở với bờ cõi Đại Việt bằng cách đánh chiếm kinh đô của vương vãi quốcChiêm Thành (1471), sáp nhập 1 phần lãnh thổ Chiêm Thành vào Đại Việt; đồng thời gồm cuộc hành quân về phía Tây quốc gia vào năm 1479.
Thụy hiệu do fan kế vị ông, Lê Hiến Tông truy tôn là Sùng thiên Quảng vận Cao minh Quang bao gồm Chí đức Đại công Thánh văn Thần vũ Đạt hiếu Thuần hoàng đế.
Lê tư Thành, hiệu Thiên phái nam Động chủ là con thứ 4 của vua Lê Thái Tông (1423-1442) và bà tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao, con gái Thái bảo Ngô Từ.
Khi bà tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao có thai Lê tứ Thành, bà đã trở nên bà phi Nguyễn Thị Anh mưu hại. Nguyễn Trãi và bạn thứ thiếp là Nguyễn Thị Lộ đã tương trợ Ngọc Dao và đưa theo lánh nạn. Lê bốn Thành được sinh ra ngày 20 tháng 7 năm Nhâm Tuất1442, ở miếu Huy Văn (ngày ni thuộc quận Đống Đa, Hà Nội).
Lê bốn Thành vốn chưa hẳn là bạn sẽ kế vị, theo chủ yếu danh. Từ nhỏ, ông được giáo dục ở Quốc Tử Giám, y hệt như người anh cùng thân phụ khác bà bầu là Lê Nhân Tông (Lê Bang Cơ – con bà Nguyễn Thị Anh) đang làm vua Đại Việt.
Năm 1459, bạn anh cả cùng phụ vương khác người mẹ của Nhân Tông là Lê Nghi Dân tiến hành đảo chính và liền kề hại Lê Nhân Tông. Nghi Dân lên ngôi. Tứ Thành không xẩy ra vua anh giáp hại vào vụ này nhưng được cải phong làm cho Gia vương.
Chín mon sau, một cuộc đảo chính thứ nhì do Nguyễn Xí và Đinh Liệt cầm đầu đang giết chết Lê Nghi Dân. Nguyễn Xí và Định Liệt là 2 tướng gần gũi của Lê Thái Tổ vẫn còn sống sót sau những biến cố chính trị kể từ khi vua Thái Tổ mất. Ban đầu, các đại thần định mời anh trang bị hai của tứ Thành là Cung vương vãi Lê tương khắc Xương (em Nghi Dân, anh Bang Cơ) lên ngôi nhưng lại Khắc Xương từ chối không mong muốn nhận ngôi báu. Họ đề xuất Lê Tư cho nên làm vua với ông vẫn chấp thuận. Về sau, vua Thánh Tông nghe lời gièm, Cung vương vãi bị bức tử.
Ngày 8 tháng 6, năm Canh Thìn 1460, Lê bốn Thành lên ngôi, có nghĩa là vua Lê Thánh Tông, rước niên hiệu là quang quẻ Thuận. Năm đó, ông chỉ mới 18 tuổi. Ông chỉ định Nguyễn Xí và Đinh Liệt vào những chức quan tối đa của triều đình, sở hữu binh quyền.
Cải cách
Quân sự
Hoàng đế Lê Thánh Tông ra sắc đẹp chỉ đầu tiên là chỉnh đốn lại quân đội, đôn đốc cùng thực hiện các bước để bức tốc các kĩ năng chiến đấu của các vệ quân năm đạo. Ông hay thân chinh đi tuần phòng ở các vùng biên ải xa xôi cùng với binh lính và là tấm gương xuất sắc cho những quan phụ trách võ bị. Vết tích trong một lượt tuần tra tại quanh vùng cửa biển khơi và vùng biển Hạ Long là một bài bác thơ đề trên vách núi đá mà trong tương lai dân Đại Việt gọi tên là núi bài bác Thơ ở thành phố Hạ Long ngày nay.
Việc canh phòng cùng khuyến khích các quan lại ở biên giới thường cảnh giác với các âm mưu xâm nhập và cách xử trí kịp thời những sự câu hỏi lãnh thổ với bên phía ngoài ở thời ông là rất nghiêm ngặt và cẩn thận nên triều đình nhà Minh rất kính trọng và bao gồm phần e ngại. Vào sử Việt còn nói tới việc Lê Thánh Tông ra dung nhan chỉ bắt buộc cảnh giác với lực lượng nội con gián là các gia nô tín đồ Ngô (số người nhà Minh tự nguyện xin được nghỉ ngơi lại sau khoản thời gian bị bắt có tác dụng tù binh trong cuộc chiến trước phía trên của Thái Tổ Lê Lợi).
Theo các sử gia, thì vũ khí quân sự dưới thời Lê Thánh Tông đã bao gồm những tiến bộ vượt bậc, bởi vì vốn có các kỹ thuật và trí tuệ sáng tạo cùng kĩ năng sản xuất vũ khí cực kì tinh xảo của Đại Việt thời nhà Hồ về thiết bị tầm xa như hỏa thương, hỏa hổ, súng thần công, … phù hợp với số vũ trang khá hiện đại thu được trước đó trong cuộc đao binh với nhà Minh đã làm cho cho Đại Việt một kho vũ khí đa dạng và phong phú và hùng mạnh, rất có thể vượt xa đối với vũ khí Châu Âu thuộc thời về giáp thương và chất lượng.
Lê Thánh Tông rất để ý đến vấn đề tích trữ lương thảo ở những vùng biên thuỳ để sử dụng cho quân lương khi đề xuất thiết. Một thẩm mỹ và nghệ thuật làm lương khô thời Lê Thánh Tông được sử sách lưu lại là một kỹ thuật đặc trưng của Đại Việt, đó là đồ (hấp) thóc chín cùng sấy khô. Loại lương khô này rất có thể cất giữ lại vài năm không bị mất phẩm hóa học và vô cùng tiện cho việc vận chuyển và áp dụng trong chiến tranh, nhất là dùng mang đến quân team viễn chinh.
Nhà vua cải sinh quân đội mạnh mẽ về mặt tổ chức, trước kia quân đội chia làm 5 đạo vệ quân, nay đổi có tác dụng 5 bao phủ đô đốc. Mỗi phủ có vệ, sở. Kề bên còn có 2 đạo nội, ngoại, bao gồm nhiều ti, vệ. Ngoài tổ chức quân thường trực, Lê Thánh Tông còn chăm chú lực lượng quân dự bị ở những địa phương. 43 điều quân chính là quy định quân đội Lê Thánh Tông ban hành cho thấy kỷ phương pháp quân đội của ông khôn cùng nghiêm ngặt, có sức chiến đấu cao.
Hành chính
Lên cầm cố triều chính, Lê Thánh Tông cấp tốc chóng kết thúc tình trạng phân chia rẽ của triều đình. Ông thao tác không biết mệt mỏi mỏi, làm cho gương mang đến các quan lại. Lê Thánh Tông khẩn trương tổ chức củng thế và xuất bản nền hành chính Đại Việt mạnh mẽ, hãng apple bạo.
Nhà nước phong kiến giảng quyền qua những đời từ nhà Trần chỉ gồm 4 bộ: Hình, Lại, Binh, Hộ. Đời vua Lê Thái Tổ chỉ gồm 3 bộ: Lại, Lễ, Dân (tức Hộ Bộ). Lê Thánh Tông tổ chức thành sáu bộ:
Lại Bộ: Trông coi việc tuyển bổ, thăng thưởng với thăng quan liêu tước;Lễ Bộ: Trông coi việc đặt và thực hiện các nghi lễ, tiệc yến, học hành thi cử, đúc ấn tín, giảm giữ bạn coi giữ lại đình, chùa, miếu mạo;Hộ Bộ: Trông coi các bước ruộng đất, tài chính, hộ khẩu, sơn thuế kho tàng, thóc tiền và lương, bổng của quan, binh;Binh Bộ: Trông coi việc binh chính, để quan trấn thủ địa điểm biên cảnh, tổ chức việc duy trì gìn những nơi hiểm yếu với ứng phó các việc khẩn cấp;Hình Bộ: Trông coi bài toán thi hành luật, lệnh, hành pháp, xét lại những việc tù, đày, kiện cáo;Công bộ: Trông coi bài toán xây dựng, sửa chữa cầu đường, hoàng cung thành trì và quản đốc thợ thuyền.Về tổ chức cơ cấu chính quyền những cấp, ông đã tiến hành xóa bỏ hệ thống tổ chức hành thiết yếu cũ thời Lê Thái Tổ từ bỏ 5 đạo thay đổi 13 đạo (thừa tuyên).
Dưới thời Lê Thánh Tông, những quan chỉ được gia công việc về tối đa cho tuổi 65 cùng ông bãi bỏ luật phụ thân truyền bé nối mang đến các gia đình có công – công thần. Ông tôn trọng câu hỏi chọn quan buộc phải là người có tài năng và đức.
Kinh tế
Hoàng đế Lê Thánh Tông còn đặc biệt quan trọng quan trọng điểm các cơ chế nhằm phát triển kinh tế như: sửa đổi hiện tượng thuế khóa, điền địa, khuyến khích nông nghiệp, mở đồn điền.
Những nỗ lực nhằm mục đích xây dựng cách tân và phát triển Đại Việt của Lê Thánh Tông đã có được kiểm hội chứng qua các bài chiếu, chỉ dụ vì chưng ông trực tiếp chấp bút và ban bố, như Chiếu khuyến nông, Chiếu lập đồn điền, Chiếu định quan tiền chế, v.v…
Các ngành nghề bằng tay nghiệp và sản xuất dưới thời trị vì của Lê Thánh Tông cũng trở nên tân tiến rực rỡ. Nghề in cùng làm giấy ở Đại Việt đạt một trình độ cao của thế giới thời bấy giờ. Con số sách in thời này khá đồ dùng sộ. Đặc biệt độc nhất thời kỳ này là thắng lợi trong công nghệ chế tạo vũ khí cùng đồ sắt chỉ chiếm ưu thế. Đồ gốm, sứ thời Lê sơ phát triển giành được độ tinh xảo và hoa văn đẹp. Bài toán giao thương bán buôn đã chắp cánh mang đến đồ gốm thời này ra đi và hiện giờ bộ sư tập về đồ gốm Lê sơ cũng cực kỳ phong phú.
Thương mại cùng giao dịch sắm sửa với những lân bang cải cách và phát triển mạnh, cùng với bước chân viễn chinh xa tít của đội quân đế chế Đại Việt. Để sản xuất thuận tiên đến việc mua bán Lê Thánh Tông đã có lần khuyến dụ những quan rằng:
| “ | Trong dân gian hễ có dân là có chợ để lưu thông sản phẩm hoá, mở đường giao dịch cho dân. Các xã chưa xuất hiện chợ hoàn toàn có thể lập thêm chợ mới. Các ngày họp chợ mới không được trùng hay trước thời điểm ngày họp chợ cũ để tránh tình trạng tranh giành người sử dụng của nhau. | ” |
—Lê Thánh Tông |
Có thể bên dưới thời Lê Thánh Tông, phiên chợ được mở với nhiều.
Chính nhờ sự để ý đến việc cải cách và phát triển thương nghiệp đề xuất nền nông nghiệp đã phát triển mạnh mẽ. Các nghề bằng tay như: Dệt lụa, ươm tơ, dệt vải, nghề mộc, nghề chạm, nghề đúc đồng cũng vạc triển. Tởm đô Thăng Long 36 phố phường sầm uất, sôi động tồn tại trở nên tân tiến đến tận ngày nay. Phường yên ổn Thái làm cho giấy, Phường Nghi Tàm dệt vải vóc lụa, Phường Hà Tân nung vôi, Phường mặt hàng Đào nhuộm điều, Phường Ngũ Xá đúc đồng, Phường gạch cùng gốm sứ chén bát Tràng và nhiều phường không giống nữa, v.v…
Giáo dục
Cùng với việc xây dựng thiết chế mới, Lê Thánh Tông tăng nhanh phát triển giáo dục, đào tạo nhân tài. Kế bên Hàn lâm viện, Quốc sử viện, nhà Thái học, văn miếu quốc tử giám là các cơ quan văn hóa, giáo dục và đào tạo lớn, Lê Thánh Tông còn mang đến xây kho túng bấn thư đựng sách, quan trọng đặc biệt đã sáng lập Hội Tao Đàn bao bao gồm những nhà văn hóa truyền thống có tiếng đương thời mà Lê Thánh Tông là Tao Đàn chủ soái.
Dưới thời ông, việc thi tuyển và học tập liên tục và tương đối nhiều tiến sĩ cùng trạng nguyên đỗ đạt và thành danh. Ông đề xướng lập bia Tiến sĩ và thực hiện cho dựng nhằm ghi danh, vinh danh những fan tài và đức của dân tộc Đại Việt ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám và những thế hệ, các triều đình sau đây tiếp tục bổ sung các tấm bia vinh danh mới.
Đặc biệt ông rất tích cực trong cải sinh giáo dục, tất cả những chế độ mới về thi cử và tránh giảm gian lận trong thi cử. Nhiều lần ông đích thân chấm bài làm với khảo lại các bài thi tất cả nghi ngờ.
Tôn giáo
Dưới thời Hậu Lê nói chung, và trong thời vua Lê Thánh Tông trị do nói riêng, Phật giáo bị đẩy lui xuống sinh hoạt ở những làng xã, trong lúc đó Nho giáo lại được đánh giá trọng cùng lên ngôi, nhất là khu vực triều đình cùng giới Nho học. Đó là đặc điểm chính của thời kỳ này. Phương diện khác vày trước đó chịu sự tận khử của nhà Minh nên nhiều chùa chiền, hoàng cung và các Phật tử phát triển bùng cháy rực rỡ ở những triều đạinhà Lý, nhà Trần đã bị xóa bỏ.
Nho giáo cũng góp sức một cách đáng nói vào tín ngưỡng và bí quyết xây dựng một nhà nước phong kiến giảng quyền kiên cố và vạc triển.
Cũng buộc phải phải nói tới một số tôn giáo khác gồm điều kiện gia nhập vào Đại Việt thời kỳ sau thời điểm Lê Thánh Tông sáp nhập lãnh thổ Chiêm Thành vào Đại Việt cũng đóng góp phần làm đa dạng và phong phú thêm các mô hình tôn giáo phong phú và đa dạng sau này của Việt Nam. Với chính sách cai trị của Lê Thánh Tông, sự xung tự dưng giữa các cư dân chuyên và Việt, như xung bỗng nhiên tôn giáo, rất ít xẩy ra trầm trọng.
Luật pháp
Bộ Quốc triều hình luật của phòng Hậu Lê vẫn được hoàn thành xong trong thời Lê Thánh Tông, nên còn được gọi là Luật Hồng Đức. Với bộ dụng cụ này, Đại Việt đã tạo nên một nhà nước pháp quyền sơ khởi với thuộc loại sớm trên vắt giới.
Lê Thánh Tông đã lấy những cách nhìn của Nho giáo làm hệ tứ tưởng, lãnh đạo việc biên soạn, ban hành luật pháp, nhằm mục tiêu thể chế hoá một nhà nước phong con kiến Đại Việt, với truyền thống lịch sử nhân nghĩa, lấy dân làm cho gốc.
Bộ luật Hồng Đức được lưu giữ đến ngày nay bao hàm 13 chương cùng với 700 điều, câu chữ cơ bạn dạng của bộ biện pháp như sau:
Giữ cho đất nước luôn sinh hoạt thế chủ động đối phó với quân xâm chiếm nước ngoài;Giữ nghiêm kỷ cương, phép nước;Chấn hưng nông nghiệp, coi nông nghiệp là nền tảng của sự ổn định kinh tế xã hội;Mở rộng chia sẻ khuyến khích thủ công bằng tay nghiệp, thương nghiệp lành mạnh;Bảo vệ quyền sở hữu gia sản của muôn dân, chống tham nhũng triệt để, ngăn lại lạm quyền với ức hà hiếp dân chúng.Khuyến khích nuôi dưỡng thuần phong mỹ tục;Bênh vực và bảo vệ quyền lợi phụ nữ;Chính sách hình sự nghiêm minh dẫu vậy nhân đạo.Lê Thánh Tông là người thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật đã ban hành. Một lần, ông đã thu lại quyền chỉ huy của tổng quân đô đốc Lê Thiệt vì nam nhi Lê Thiệt giữa ban ngày phóng ngựa trê tuyến phố phố cùng dung bí gia nô tấn công người. Lê Thánh Tông thường xuyên bảo với các quan rằng:
| “ | Pháp luật là hình thức chung ở trong phòng nước, ta và các người cần cùng tuân theo. | ” |
| —Lê Thánh Tông |
Hiền tài – nguyên khí quốc gia
Ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám, ngôi trường đại học thứ nhất của buôn bản hội phong loài kiến Việt Nam, trên một tấm bia đá, có ghi một danh sĩ nổi tiếng thời công ty Lê, đó là Thân Nhân Trung, người quê Việt Yên, Bắc Giang. Ông có sớ dưng vua “Chiêu nạp nhân từ tài” và cho rằng “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Sự khiếu nại này được tương khắc trên bia đá dựng thời Lê Thánh Tông. Điều này tạo nên rằng, ông là người rất trọng dụng nhân kiệt và thực tế dưới thời trị vị của ông, những người dân tài thường được trọng dụng cùng đã cùng ông kết hợp xây dựng một Đại Việt trong yên ổn vui, quanh đó yên ổn, dân chúng rất hâm mộ vị Hoàng đế của mình.
Xem thêm: Thị Trường Tiền Tệ ( Money Market Là Gì ? Chức Năng Của Thị Trường Tiền Tệ
Ông thương mến và dễ tha trang bị lỗi lầm cho những bậc tài đức, một quãng ghi chép sau đây sẽ nói thêm về điều này. Một lần ông trách cứ cựu thần Ngô Sĩ Liên, Nghiêm Nhân Thọ:
Ta mới coi bao gồm sự, sửa new đức tính, ngươi bảo vn là hàng phiên bang của Trung Quốc thời xưa, núm là fan theo mặt đường chết, có lòng ko vua.Tuy nói vậy, Lê Thánh Tông vẫn trọng dụng Ngô Sỹ Liên với giao đến ông phụ trách soạn Đại Việt Sử ký Toàn Thư. Sát bên dưới thời ông cũng có thể có các học giả khác như, bên toán học Trạng nguyên Lương cầm Vinh, với tác phẩm Toán pháp đại thành; Phan Phu Tiên, cùng với tác phẩm Bản thảo thực vật dụng toát yếu v.v…
Lê Thánh Tông ban đầu cho phép tôn vinh việc học tập bằng những cuộc lễ xướng danh (lễ hiểu tên bạn thi đậu), lễ vinh quy bái tổ (lễ đón tiếp người thi đậu về làng) và nhất là lệ tương khắc tên cùng lý lịch tiến sĩ vào bia đá Văn Miếu (Năm 1484 giao đến Lễ bộ thượng thư Quách Đình Bảo trọng trách chủ trì soạn khắc bia đá, cả thẩy 10 bia đá đầu tiên tương ứng với 10 khoa thi, ban đầu từ khoa thi Nhâm Tuất 1442 mang đến khoa thi 1484). Chính vì như vậy khuyến khích đa số tầng lớp người dân đua nhau học hành để tiếng tăm được ghi vào bảng vàng, nhằm gia môn được vinh dự và để nông thôn được vinh hiển.
Như thế công việc giáo dục Nho học đã đổi mới nếp. Kế bên trường quốc tử giám và những viện phệ ra còn có các trường học tập ở các đạo, phủ, thừa với rất đông học trò. Những kỳ thi được các sĩ tử khắp chỗ hưởng ứng.
Nhà văn hóa
Lê Thánh Tông trị vị Đại Việt 38 năm với dưới thời ông, sẽ để lại mọi giá trị văn hóaxã hội như Hồng Đức thiên hạ bản đồ, Hồng Đức hình luật, Thiên phái nam dư hạ tập, Hồng Đức quốc âm thi tập v.v…
Năm 1464, ông cọ oan cho Nguyễn Trãi, mang lại sưu khoảng thơ văn phố nguyễn trãi để giữ giàng hậu thế, với Lê Thánh Tông như đang tạc bia cho đường nguyễn trãi bằng câu thơ:
Ức Trai trung ương thượng quang quẻ Khuê tảoTạm dịch:
Tâm hồn Ức Trai sáng sủa tựa sao KhuêLê Thánh Tông là một trong những nhà thơ và phê bình văn học, vừa sáng tác văn thơ, vừa nghiên cứu, phê bình. Những trước tác của Hội Tao đàn được ghi chép trong cỗ sách Thiên phái nam dư hạp tập, và trong số sách Quỳnh uyển cửu ca, Minh lương cẩm tú, Văn minh cổ xúy, Chinh Tây kỷ hành viết bằng chữ Hán và Hồng Đức quốc âm thi tập, Thập giới cô hồn quốc ngữ văn được viết bằng chữ Nôm. Trong đó, không chỉ có ghi chép thơ văn, ngoài ra ghi chép về trình bày phê bình văn học, về lịch sử, kinh tế, quan chế, địa lý v.v… Lê Thánh Tông là người dẫn đầu phong trào mới này, cả về thẩm mỹ thể hiện, bao gồm cả tư tưởng triết học. Thánh Tông di thảo là lốt mốc đặc trưng ghi dấn bước trưởng thành củatruyện ký Đại Việt viết bằng chữ Hán, thành lập và hoạt động trước cả tập “Truyền kỳ mạn lục” của Nguyễn Dữ (thế kỷ 16).
Lê Thánh Tông khuyến khích các quan lại và tự mình tích cực và lành mạnh sử dụng chữ Nôm như một sự tự tôn với tự cường. Vào một bài bác thơ Nôm, Lê Thánh Tông tự trình diễn mình:
Trống dời canh còn hiểu sáchChiêng xế nhẵn chửa thôi chầu.Mở rộng lớn Đại Việt
Nam tiến
Năm 1452, Ma Ha Quý Do được vua Minh Đại Tông phong làm quốc vương vãi Chiêm Thành. Kế tiếp Quý vì chưng bị Bàn La Trà Duyệt, fan ở Thị Nại sát sợ hãi và chiếm ngôi. Trà cẩn thận chết, truyền ngôi mang lại em là Trà Toàn (Pau Kubah). Trà Toàn được sử sách Việt Nam mô tả là: “hung hãn, hoang dâm, bạo ngược”.
Trà Toàn bỏ tiến cống đơn vị Lê, thường xuyên xâm lấn biên giới phía nam giới Đại Việt. Năm 1470, Trà Toàn sai sứ thần sang ước viện nhà Minh, thân hành đem 10 vạn quân thủy, bộ cùng voi ngựa đến đột kích Hóa Châu. Viên tướng trấn duy trì Hóa Châu Phạm Văn Hiển chống không nổi, phải ngừng hoạt động thành phòng giữ, cho người phi chiến mã đem văn thư cáo cấp cho về ghê đô Thăng Long.
Tháng 10 năm 1470, vua Lê Thánh Tông không nên Nguyễn Đình Mỹ và Quách Đình Bảo đem việc Chiêm Thành tiến công úp biên thuỳ sang report với bên Minh.
Lê Thánh Tông quyết định chinh phạt, tiếp giáp nhập giáo khu Chiêm Thành vào Đại Việt. Ông bố cáo với dân chúng trong nước biết một cách công khai minh bạch và rõ ràng về lý do xuất quân, bằng chiếu thư tấn công Chiêm. Ông thân chinh cố kỉnh 200.000 quân tiến vào đất Chiêm Thành.
Tháng 3 năm 1471, kinh đô Đồ Bàn của Chiêm Thành thất thủ. Theo Đại Việt Sử ký Toàn Thư, hơn 30.000 fan Chiêm bị bắt, trong những số đó có vua Trà Toàn. 40.000 lính Chiêm Thành đã tử trận.
Bấy tiếng 1 tướng Chiêm là Bô Trì Trì chạy về đất Phan Lung, cử sứ quý phái cống và xin xưng thần cùng với Đại Việt. Theo Việt nam Sử Lược, vua Thánh Tông có ý muốn khiến cho Chiêm Thành yếu ớt đi, mới chia khu đất Chiêm ra làm 3 nước, phong 3 vua: 1 nước điện thoại tư vấn Chiêm Thành, 1 nước nữa là Hóa Anh với 1 nước nữa là phái nam Phan.
Sau khi Trà Toàn bị bắt, em là Trà Toại trốn vào núi, sai người sang mong cứu nhà Minh và xin phong vương. Được tin, Lê Thánh Tông không đúng Lê Niệm mang 3 vạn quân vào đánh, Trà Toại bị bắt giải về kinh. Về sau, vua công ty Minh sai sứ lịch sự bảo Lê Thánh Tông yêu cầu trả đất cho Chiêm Thành, tuy nhiên ông khăng khăng không chịu.
Sau chiến thắng, Lê Thánh Tông thực hiện cơ chế mới, bình định và Việt hóa dân chúng tín đồ Chiêm Thành và gần kề nhập lãnh thổ miền bắc Chiêm Thành (từ đèo Hải Vân tới bắc Phú Yên ngày nay) vào Đại Việt. Tháng 6 năm 1471, lãnh thổ miền bắc Chiêm Thành được lập thành thừa tuyên Quảng Nam và vệ Thăng Hoa.
Tây tiến
Sau khi Đại Việt đo ván Chiêm Thành, nhiều quốc gia láng giềng phía Tây bắt đầu cử sứ thần đến trình làng và chuyển cống phẩm. Bên Minh cũng dè dặt bội nghịch đối việc làm của Lê Thánh Tông. Vào khoảng thời gian 1479, Đại Việt lại tấn công thêm Bồn Man(tức Muang Phuan về sau),Lan Xang (những vương quốc nằm đa số thuộc Lào ngày nay).
Đánh Lão Qua (Ai Lao)Năm 1479, tất cả tù trưởng xứ Bồn Man là cụ Công làm phản, ngầm xin sự giúp sức của bạn Lão Qua (vương quốc Lan Xang ở vùng Luang Prabang, quốc gia lớn mạnh mẽ của người Ai Lao thời gian đó), Lão Qua điều binh quậy phá miền tây Đại Việt.<7><9> Lê Thánh Tông liền không nên Thái uý Lê thọ Vực cùng các tướng Trịnh Công Lộ, Lê Đình Ngạn, Lê Lộng với Lê Nhân Hiếu phân tách quân làm 5 đạo đi từ Nghệ An, Thanh Hóa và Hưng Hóa đánh xua quân Lão Qua tới sông Kim Sa giáp với Miến Điện. Quân Đại Việt toàn thắng.
Đánh bể Man (Ai Lao)Gây nên trận chiến Lão Qua là cũng bởi họ cố kỉnh ở bồn Man (một tè quốc của bạn Ai Lao, ni thuộc miền trung bộ nước Lào, tỉnhXiêng Khoảng, một phần các tỉnh Hủa Phăn, đến Khăm Muộn) mong mỏi làm bội nghịch Đại Việt.
Nguyên một trong những phần đất bể Man (vùng thuộc Khăm Muộn, Hà Tĩnh, Quảng Bình ngày nay), thời Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông đã xin nội thuộc, đổi thành châu Quy hòa hợp thuộc xứ Nghệ An (về sau đến thời bên Nguyễn, ở trong đạo Hà Tĩnh), cơ mà vẫn dưới quyền các tù trưởng bọn họ Cầm. Sau đổi thành phủ Trấn Ninh xứ Nghệ, với đặt quan phủ huyện để trị vì. Nay núm Công, cùng với sự hỗ trợ của người Lão Qua, bèn đánh đuổi quân Đại Việt, rồi ra quân chống giữ với quan lại quân.
Vua Lê Thánh Tông bèn ngự giá thân chinh, tuy vậy khi tới Phù Liệt, được tin quân Đại Việt chiến thắng Lão Qua thì rút về và cử Lê Niệmđem quân đi đánh. Tác dụng là những người dân Bồn Man ra hàng, tù trưởng là nắm Công cũng tử trận.
Sau đó, Thánh Tông phong fan họ mặt hàng của thế Công là cầm Đông làm Tuyên Úy Đại Sứ cùng đặt lại quan giai cấp như trước.
Bản vật Đại Việt
Lê Thánh Tông đã cho vẽ bạn dạng đồ cụ thể và tương đối đầy đủ về lãnh thổ Đại Việt và bộ bản đồ các vương quốc trong vùng (gọi là Thiên hạ bạn dạng đồ).
Bộ bản đồ Đại Việt được ngừng năm 1490, bao gồm 13 vượt tuyên (sau kia đổi có tác dụng xứ) như sau:
Nam Sách gồm (Hải Dương, Hải Phòng ngày nay), quản ngại lĩnh 4 phủ, 18 huyện;Thiên Trường (Sơn Nam) có (Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên ngày nay), cai quản lĩnh 11 phủ, 42 huyện;Quốc Oai (Sơn Tây) gồm Hà Tây, Sơn Tây, Vĩnh Phúc ngày nay), cai quản lĩnh 6 phủ, 24 huyện;Bắc Giang (Kinh Bắc) gồm (Bắc Giang, Bắc Ninh ngày nay), quản lĩnh 4 phủ, 19 huyện;An Bang là (Quảng Ninh ngày nay), quản lí lĩnh 1 phủ, 3 huyện, 4 châu;Tuyên Quang gồm (Tuyên Quang, Hà Giang ngày nay), quản lĩnh 1 phủ, 2 huyện, 5 châu;Hưng Hóa gồm (Phú Thọ, Yên Bái ngày nay), quản lí lĩnh 3 phủ, 4 huyện, 17 châu;Lạng Sơn gồm (Cao Bằng, Lạng Sơn ngày nay), cai quản lĩnh 1 phủ, 7 châu;Thái Nguyên (Ninh Sóc) bao gồm (Thái Nguyên, Bắc Kạn ngày nay), quản ngại lĩnh 3 phủ, 8 huyện, 7 châu;Thanh Hóa gồm (Thanh Hóa, Ninh Bình ngày nay), quản lĩnh 4 phủ, 16 huyện, 4 châu;Nghệ An gồm (Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay), quản ngại lĩnh 8 phủ, 18 huyện, 2 châu;Thuận Hóa gồm (Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế ngày nay), cai quản lĩnh 2 phủ, 7 huyện, 4 châu;Quảng Nam gồm (Bình Định, Quảng Ngãi và Quảng Nam ngày nay)Đạo quá tuyên Quảng nam được bổ sung cập nhật sau cùng sau khi Đại Việt chiếm lĩnh được miền bắc của Chiêm Thành (1471)
Lại đổi Trung đô lấp làm Phụng Thiên, quản lí lĩnh 2 huyện.
Quan hệ cùng với Trung Quốc
Đại Việt bấy giờ gồm lệ xưng thần với nhà Minh, tuy vậy vua Lê Thánh Tông vẫn hết lòng phòng bị mặt bắc. Thỉnh thoảng bao hàm thổ dân thanh lịch quấy nhiễu, thì mau lẹ vua mang đến quan quân lên dẹp yên ổn và mang đến sứ sang Trung Quốc để phân giải phần đông sự cho minh bạch. Có lần được tin có tín đồ nhà Minh rước quân qua địa giới, Thánh Tông liền cho tất cả những người do thám thực hư. Ông thường xuyên bảo cùng với triều thần:
| “ | Ta đề nghị giữ gìn mang đến cẩn thận, đừng dể ai mang mất 1 phân núi, 1 tấc sông vị vua Thái Tổ để lại. | ” |
| —Lê Thánh Tông |
Nhà vua bao gồm lòng vày nước như thế, buộc phải nhà Minh dẫu vẫn muốn dòm ngó cũng chẳng dám làm gì. Vả lại quân Đại Việt bấy giờ đồng hồ đi đánhLào, Chiêm nên thanh rứa bao nhiêu, nhà Minh cũng nên lấy lễ nghĩa nhưng đãi Đại Việt, dục tình giữa nhì nước vẫn được hoà bình.
Quan hệ cùng với bề tôi
Nguyễn Trãi
Danh nhân bản hóa Nguyễn Trãi và mái ấm gia đình ông sẽ bị tru di tam tộc vào năm 1442 trong vụ án Lệ đưa ra Viên. Sau vụ án này, vua Lê Nhân Tông (1443-1459) đã khẳng định lại công tích sự nghiệp của Nguyễn Trãi: Nguyễn Trãi là người trung thành với chủ giúp đức Thái Tổ dẹp yên ổn giặc loạn, giúp đức Thái Tông sửa sang thái bình. Văn chương và đức nghiệp của Nguyễn Trãi, các danh tướng của bạn dạng triều không có ai sánh bằng. Mà lại Lê Nhân Tông vẫn không minh oan đến Nguyễn Trãi.
Năm 1464, Lê Thánh Tông đã đồng ý minh oan mang lại Nguyễn Trãi. Ông mệnh danh Nguyễn Trãi là Ức Trai trung tâm thượng quang đãng Khuê tảo, truy tặng ngay tước Tán Trù Bá, ban cho bé là Anh Vũ chức thị trấn quan. Năm 1467, Lê Thánh Tông chỉ định sưu tầm di cảo thơ văn Nguyễn Trãi. Việc làm này hoàn toàn có thể đã góp thêm phần bảo tồn một trong những phần quan trọng các di sản văn hóa truyền thống mà đường nguyễn trãi đã để lại.
Nhiều bạn hiểu sai lúc dịch nghĩa “Ức Trai vai trung phong thượng quang khuê tảo” là “Lòng Ức Trai sáng tựa sao khuê”, dịch chính xác phải là “Ức Trai lòng soi sáng văn chương”
Nguyên văn bài thơ
| “ | Cao Đế anh hùng cái thế danhVăn Hoàng trí dũng che doanh thành Ức Trai tâm thượng quang đãng khuê tảo Vũ Mục hung trung liệt gần cạnh binh Thập Trịnh đệ huynh liên quý hiển Nhị cha tử bội ân vinh Hiếu tôn Hồng Đức vượt phi tự Bát bách Cơ Chu lạc thái bình | ” |
| “ | Đức Cao Đế (Lê Thái Tổ) là bậc hero đệ tốt nhất thiên hạĐức Văn Hoàng (Lê Thái Tông) trí dũng kế thừa cơ nghiệp Ức Trai (Nguyễn Trãi) lòng soi sáng văn chương Vũ Mục (Lê Khôi) bụng cất đầy binh giáp Mười anh em họ Trịnh (con thái uý Trịnh Khả) với mọi đều vẻ vang phú quý Hai cha con họ Thân (Thân Nhân Trung và Thân Nhân Tín) hồ hết hưởng ân vinh lớn Cháu hiếu là Hồng Đức (Lê Thánh Tông) nay kế thừa nghiệp lớn Vui hưởng thái bình như bên Chu tám trăm năm | ” |
Các đại thần phòng Lê Nghi Dân
Với rất nhiều người triển khai đảo chính Lê Nghi Dân thành công để đưa Lê Thánh Tông lên ngôi như Nguyễn Xí, Đinh Liệt, Lê Niệm,… ông mọi phong thưởng. Tuy nhiên với những bạn tham gia vụ thay máu chính quyền Nghi Dân trước kia bị thất bại và bị Nghi Dân thịt như Lê Ê, Lê Thụ, Đỗ Bí, Lê Ngang, lúc Nguyễn Xí ý kiến đề xuất truy phong huyết liệt cho họ thì Lê Thánh Tông không chấp thuận, ngược ông lại còn ban ý chỉ coi việc họ binh biến chuyển thất bại như tội thần:Đã xem hết tờ tâu, trong ấy tất cả xin cho đàn Lê Ê, Lê Thụ, Đỗ Bí, Lê Ngang theo như lệ công thần đã mất, tuy vậy câu ấy còn rất có thể bẻ lại được, là vì khoảng năm Diên Ninh, Đỗ Bí, Lê Ê ở chức tối đa vào mặt hàng tể thần; Lê Ngang, Lê Thụ tay gắng cấm quân, giữ bài toán an nguy, đáng lẽ đề nghị dẹp yên ổn giặc loạn, đưa nguy thành an bắt đầu phải, thay mà chỉ biết chuẩn bị gà vào trong nồi mà để cá kình lọt ra phía bên ngoài lưới. Đến sau mưu vấn đề không kín, mang đến nỗi đề xuất phơi thây ở bên đường. Đó lại thêm 1 tội khác trong các tội của lũ Bí, Ngang, gồm khác gì tội giết vua của Triệu Thuẫn ngày xưa, sau được để thuộc với những công thần vẫn mất?Với công thần Lê Lăng tham gia cùng Nguyễn Xí, sau khoản thời gian biết Lăng từng tất cả ý lập anh mình là Lê xung khắc Xương, Lê Thánh Tông cũng phán quyết xử tử Lê Lăng vào khoảng thời gian 1462.
Qua đời
Theo Đại Việt Sử cam kết Toàn Thư, năm 1497 vua Thánh Tông lâm bệnh phong thũng. Ngôi trường Lạc phi tần Nguyễn Thị Hằng (con gái của công thần Nguyễn Đức Trung) vốn vua xa lánh thọ ngày, rước cớ vào thăm dịch vua rồi ngầm thoa thuốc vào tay, xoa lên các chỗ loét của ông. Do đó, căn bệnh vua càng nặng nề thêmvà qua đời ở năng lượng điện Bảo Quang, nghỉ ngơi ngôi 38 năm, hưởng thọ 56 tuổi và được an táng ở Chiêu Lăng. Tương truyền, ngày hôm ấy, ấn thần và gươm thần đều thay đổi mất.
Thánh Tông mất, thái tử Lê Tranh lên thay, tức là vua Lê Hiến Tông.
Nhận định
Lê Thánh Tông được xem như là minh quân trong lịch sử Việt Nam. Sau đấy là một số nhận xét về ông:
| “ | “Thánh tông là 1 trong ông vua thông minh, thờ người mẹ rất tất cả hiếu, sinh sống với bề tôi đãi rước lòng thành. Ngài trị bởi vì được 38 năm, sửa sang được nhiều việc chính trị, mở với sự học tập hành, chỉnh đốn các việc vũ bị, tấn công dẹp nước Chiêm, nước Lào, mở thêm bờ cõi, làm cho nước Nam…bấy giờ được văn minh thêm ra với lại lẫy lừng một phương, tính từ lúc xưa tới lúc này chưa khi nào cường thịnh như vậy.” | ” |
| —Trần Trọng Kim, trong cuốn Việt phái mạnh sử lược |
| “ | Vua sáng lập chế độ văn đồ vật khả quan, mở sở hữu đất đai, cõi bờ hơi rộng, thực là bậc vua nhân vật tài lược, dẫuVũ Đế nhà Hán, Thái Tông nhà Đường cũng quan yếu hơn được. Nhưng công trình thổ mộc quá quá bài bản xưa, tình nghĩa anh em thiếu hẳn lòng nhân ái. Đó là chỗ kém vậy. | ” |
| —Đại Việt Sử ký kết Toàn thư |
| “ | Vua tứ triều cao siêu, anh minh quyết đoán, có hùng tài, đại lược, võ giỏi văn tuyệt mà mẫu học của thánh nhân hậu lại đặc biệt siêng năng, tay không lúc nào rời quyển sách. Các tập kinh, sử, các lịch, toán, những việc thánh thần, không tồn tại gì không khái quát tinh thông. Văn thơ thì vượt trên cả hồ hết văn mẫu của những văn thần. Cùng rất bọnNguyễn Trực, Vũ Vĩnh Mô, Thân Nhân Trung, Quách Đình Bảo, Đỗ Nhuận, Đào Cừ, Đàm Văn Lễ biên soạn bộ Thiên phái mạnh dư hạ, tự đặt hiệu là “Thiên Nam hễ chủ”, “Đạo Am chủ nhân”. Lại sùng nho thuật, đưa đường nhân tài. Khoa thi lựa chọn kẻ sĩ không hẳn chỉ có khóa, lệ định 3 năm một lượt thi mập là bắt đầu từ xưa. Fan hiền tài được chọn nhiều hơn thế cả đời vua. Văn võ rất nhiều dùng, phụ thuộc vào sở ngôi trường của từng người. Vày thế, có thể sửa dựng chính sự, chế tạo ra lễ nhạc, tín hiệu lệnh văn chương rõ ràng, bao gồm thể cho người sau noi theo. Xem thêm: Chất Liệu Vải Spandex Là Gì, Ưu Nhược Điểm Của Poly Cotton Spandex | ” |
| —Vũ Quỳnh |
Con cái
Lê Thánh Tông tất cả 13 hoàng tử:
Hoàng hoàng thái tử Lê Tranh (tức vua Lê Hiến Tông)Lương vương vãi Lê TuyênTống vương vãi Lê TungĐường vương Lê CảoKiến vương Lê TânPhúc vương vãi Lê TrangDiễn vương vãi Lê ThôngNghĩa vương Lê CảnhỨng vương Lê ChiêuQuảng vương vãi Lê TáoTrần vương Lê HìnhTriệu vương Lê ThoanKinh vương Lê KiệnNgoài ra, ông còn tồn tại 20 công chúa.
